Τρίτη 13 Φεβρουαρίου 2018

10237 - Μνημειακή ζωγραφική τον 19ο αιώνα στο Άγιον Όρος: Οι τοιχογραφίες των παρεκκλησίων Αγίων Αναργύρων, Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Αγίας Ευφημίας της Μονής Ξενοφώντος (Βιντεοσκοπημένη εισήγηση του κ. Γεωργίου Χρ. Τσιγάρα στο 2ο Διεθνές Επιστημονικό Εργαστήριο της Αγιορειτικής Εστίας)

Γεώργιος Χρ. Τσιγάρας
Επίκουρος Καθηγητής Ιστορίας Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης
Μνημειακή ζωγραφική τον 19ο αιώνα στο Άγιον Όρος: Οι τοιχογραφίες των παρεκκλησίων Αγίων Αναργύρων, Κοιμήσεως της Θεοτόκου και Αγίας Ευφημίας της Μονής Ξενοφώντος

Περίληψη της Εισήγησης:

Η μνημειακή ζωγραφική τον 19ο αιώνα στο Άγιον Όρος παρουσιάζει ιδιαίτερο καλλιτεχνικό και ιδεολογικό ενδιαφέρον. Οι θεολογικές αναζητήσεις που καταγράφονται στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα (Κολλυβαδική Αναγέννηση, Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης) και οι νέες ιστορικές συγκυρίες (Ελληνική Επανάσταση, ίδρυση του Νεοελληνικού Βασιλείου, Τανζιμάτ) επέδρασαν και στην εξέλιξη της εκκλησιαστικής τέχνης στον Άθωνα.
Στον αιώνα αυτό καταγράφονται δύο μεγάλες καλλιτεχνικές τάσεις: Η πρώτη έχει την αφετηρία της στις εικαστικές αρχές που εισήγαγε ο Διονύσιος εκ Φουρνά. Βασικοί φορείς του πνεύματος του Διονυσίου είναι τα δύο μεγάλα καλλιτεχνικά εργαστήρια που δραστηριοποιούνται στον Άθωνα, οι Καρπενησιώτες και οι Γαλατσιάνοι ζωγράφοι, καθώς επίσης και μεμονωμένοι ζωγράφοι, η συμβολή των οποίων δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί. Τα εργαστήρια αυτά και οι ζωγράφοι διαμορφώνουν μια ιδιαίτερη, τοπική, αγιορείτικη εικαστική γλώσσα, με αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά τα οποία προέρχονται από την μεταβυζαντινή καλλιτεχνική παράδοση εμπλουτισμένη με στοιχεία από το μπαρόκ και το ροκοκό. Η τάση αυτή, λόγω της πνευματικής ακτινοβολίας του Αγίου Όρους, εξακτινώνεται και σε άλλες περιοχές του βαλκανικού χώρου, ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της Ροδόπης. Η δεύτερη τάση εμφανίζεται περί τα μέσα του 19ου αιώνα και εκπροσωπείται από το εργαστήριο της συνοδείας των Ιωασαφαίων ζωγράφων. Η τάση αυτή δέχεται ισχυρές επιδράσεις από την τέχνη των Ναζαρηνών και διαμορφώνει ιδιαίτερα καλλιτεχνικά, αγιορείτικα, χαρακτηριστικά. Ενδιαφέρον δε παρουσιάζει το γεγονός ότι γνωρίζει ευρύτατη διάδοση σε όλο τον Ορθόδοξο χώρο, όχι μόνο της βαλκανικής και της Ρωσσίας, αλλά γίνεται αποδεκτή από κύκλους κληρικών και λογίων του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καθώς και των άλλων τριών Πρεσβυγενών Πατριαρχείων στη Μέση Ανατολή.
Τα τελευταία χρόνια η ζωγραφική της περιόδου αυτής αποτέλεσε το ερευνητικό αντικείμενο αρκετών ιστορικών της τέχνης και ήδη έχουν δημοσιευθεί μελέτες σχετικά με την τέχνη της εποχής στο Άγιον Όρος.
Η εισήγηση εντάσσεται στο πλαίσιο ευρύτερης έρευνας που πραγματοποιείται για τη μνημειακή ζωγραφική στο Άγιον Όρος κατά τον 19ο αιώνα (καλλιτεχνικές τάσεις και αισθητικές προτιμήσεις). Παρουσιάζονται οι αδημοσίευτες τοιχογραφίες των παρεκκλησίων των Αγίων Αναργύρων, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του νάρθηκα του παρεκκλησίου της Αγίας Ευφημίας της Μονής Ξενοφώντος. Οι τοιχογραφίες είναι έργο των ζωγράφων από τη Γαλάτιστα, όπως συνάγεται από την επιγραφή (παρεκκλήσιο των Αγίων Αναργύρων), καθώς και από τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά (παρεκκλήσιο Κοιμήσεως της Θεοτόκου και νάρθηκας του παρεκκλησίου της Αγίας Ευφημίας). Το εικονογραφικό πρόγραμμα των ναϋδρίων αυτών παρουσιάζει καλλιτεχνικό και εικονολογικό ενδιαφέρον, γιατί σ’ αυτό αντανακλώνται οι καλλιτεχνικές τάσεις, καθώς και οι ιδεολογικές αναζητήσεις που καταγράφονται στο α΄ μισό του 19ου αιώνα στον Άθωνα. Επιπρόσθετα, η επιλογή από τους Ξενοφωντινούς μοναχούς του συγκεκριμένου εργαστηρίου για τη φιλοτέχνηση των τοιχογραφιών στα παρεκκλήσια της νέας πτέρυγας αντανακλά τις αισθητικές προτιμήσεις κύκλων λογίων μοναχών που εγκαταβίωναν στη Μονή Ξενοφώντος, ενώ ταυτόχρονα εκφράζει και την πνευματική παράδοση που 17 δημιουργήθηκε στη μονή μετά τη μετατροπή της σε κοινόβιο, περί το 1784, υπό τον Καυσοκαλυβίτη ιερομόναχο Παΐσιο.

Σχετικά:

ΗΜΕΡΙΔΑ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 8 Δεκεμβρίου 2017

2ο ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΗΣ ΕΣΤΙΑΣ, 9 - 10 Δεκεμβρίου 2017

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου