2010 - Το Άγιο Όρος μέσα στο χρόνο

Αποκομμένη από την άλλη Μακεδονία και τον κόσμο ολόκληρο, φυσικός και πνευματικός παράδεισος με απερίγραπτο μεγαλείο και κάλλος, είναι η ανατολική χερσόνησος της Χαλκιδικής, το ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, η ΑΚΤΗ των αρχαίων Ελλήνων, ο θεϊκός ΑΘΩΣ, το ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ, όπως την αποκαλούν οι καλόγεροι, που αιώνες μονάζουν στις είκοσι μεγάλες μονές, στις σκήτες, στα ησυχαστήρια και τα ερημητήριά της.

Είναι η Μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους, με ιστορικά  καστρομονάστηρα, κελιά χωμένα σε σπηλιές ή κρεμασμένα σε βράχους, πύργους, τρούλους, καμπαναριά, ψαλμωδίες..., ένα βουνό-ναός με θόλο τον ουρανό, κιβωτός χιλιόχρονη της Χριστιανικής Ορθοδοξίας.

Έχει έκταση 336 τ. χλμ., μήκος ακτών 112 χλμ., 1.550 κατοίκους.

Ο Άθως (ύψος 2.033 μ.) κατάφυτος, μυστικός, επιβλητικός - ιδιαίτερα στο νότιο τμήμα - με γκρεμούς φοβερούς, αναδύεται μεγαλοπρεπής από το Βόρειο Αιγαίο και υψώνει τη σπαθωτή κορυφή του, συχνά καλυμμένη με νέφη, δυο χιλιάδες τριάντα τρία μέτρα ψηλά στους αιθέρες. Από το εκκλησάκι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, που σελαγίζει το Σταυρό του στην κορυφή, ανάμεσα Ουρανού και Γης, όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, αγναντεύεις σχεδόν το μισό Αιγαίο με τις στεριές που το περιβάλλουν ως τις ακτές της Τρωάδας ανατολικά και τις κορυφές του Ολύμπου στη Δύση. Κάποιοι μοναχοί με το ασκημένο μάτι τους ξεδιακρίνουν και τον τρούλο της Αγια-Σοφιάς σαν θεία οπτασία ανάερα, μακριά στη μαγική Ανατολή.

Το Άγιον Όρος είναι ένα ζωντανό μουσείο ιστορίας και τέχνης. Η αρχιτεκτονική όλων των μονών έχει το τυπικό βυζαντινό μοναστικό σχήμα. Όλες θεόκτιστες έχουν φρουριακή διάταξη, διότι μόνιμα αποτελούσαν στόχο πειρατών και κατακτητών. Τα κτίρια, σαν φρούρια στη βάση με τα κελιά - αετοφωλιές - στην κορυφή υψώνονται πολυώροφα σε φύσει ασφαλείς θέσεις τα περισσότερα, ενισχυμένα με τείχη και πύργους. Στη μέση του οικοδομικού συγκροτήματος υπάρχει αυλή με το καθολικό της μονής, την τράπεζα, τη φιάλη και παρεκκλήσια. Η ιστορία της κτίσης τους δεν είναι απόλυτα γνωστή και συχνά συγχέεται με παραδόσεις και θρύλους.

Οι πύργοι ισχυροί, ψηλοί, επιβλητικοί ορθώνονται γιγάντιοι φρουροί και βιγλάτορες πάνω από τα άλλα κτίσματα των μονών. Πλάι τους τα κωδωνοστάσια, οι τρούλοι των ναών και τα κυπαρίσσια αγωνίζονται να υψωθούν ως τις κορυφαίες τους επάλξεις.

Τα καθολικά, δηλ. οι κεντρικοί ναοί των μονών, έχουν όλα σχεδόν τον ίδιο αγιορείτικο ρυθμό. Είναι τετρακίονοι ναοί μ' έναν μεγάλο κεντρικό τρούλο και άλλους μικρούς τριγύρω, τρίκοχοι, με διπλό νάρθηκα, τον εσωνάρθηκα ή λιτή και τον εξωνάρθηκα, και παρεκκλήσια. Στον τρούλο εικονίζεται ο Παντοκράτορας.

Τα τέμπλα είναι ξυλόγλυπτα ή μαρμάρινα, πολλά εξαίρετης τέχνης, οι κίονες μαρμάρινοι με ωραία κιονόκρανα, οι τοιχογραφίες τους μοναδικές, θαυμάσια εικονοστάσια, προσκυνητάρια, πολυέλαιοι, κανδήλες, μαρμαροθετήματα, χοροστάσια, φορητές εικόνες κ.ά. κοσμούν το εσωτερικό τους.

Κοντά στην είσοδο του καθολικού, στην αυλή της μονής, βρίσκεται η φιάλη. Είναι μαρμάρινη, κυκλική ή πολυγωνική, με κομψούς κίονες και τρούλο. Στο κέντρο υπάρχει το αναβρυτήριο. Εκεί τελείται ο αγιασμός.

Απέναντι από την είσοδο του ναού είναι χτισμένη η τράπεζα της μονής, το εστιατόριο των μοναχών. Εσωτερικά είναι ευρύχωρη αίθουσα με πολλά μαρμάρινα ή ξύλινα τραπέζια σε σειρές. Απαραίτητος είναι ο άμβωνας, όπου κατά τη διάρκεια του φαγητού ο αναγνώστης διαβάζει βίους αγίων κ.ά. ιερά κείμενα. Τους τοίχους πολλών τραπεζών κοσμούν θαυμάσιες τοιχογραφίες. Κοντά στην τράπεζα βρίσκονται το μαγειρείο, ο φούρνος, οι αποθήκες.

Γύρω από την αυλή υψώνονται τα κτίρια με τα κελιά των μοναχών. Πολλά είναι αριστουργήματα της παραδοσιακής μακεδονικής και βυζαντινής τέχνης. Το αρχονταρίκι (ξενώνας) είναι ένας χαρακτηριστικός, πολύ φροντισμένος, χώρος σε κάθε μονή.

Απαραίτητος σε κάθε μονή είναι ο αρσανάς, το λιμανάκι. Με τη μονή τον συνδέει γραφικό, αλλά και συχνά, και κατά την ανάβαση, πολύ... κουραστικό μονοπάτι.

Τα καθολικά, οι τράπεζες των μονών, τα κυριακά των σκητών και τα εκατοντάδες παρεκκλήσια του Όρους, κατάγραφα, είναι οι θησαυροί της βυζαντινής αγιογραφίας. Στους τοίχους τους ο μέγας Μανουήλ Πανσέληνος, ο Θεοφάνης ο Κρης, ο Μιχαήλ Αστραπάς κ.ά. πολλοί προγενέστεροι και νεότεροι τους αγιογράφοι δημιούργησαν αθάνατα έργα.

Το Αγιον Όρος επί χίλια σχεδόν χρόνια είναι ένα μεγάλο, γνήσιο βυζαντινό ελληνικό καλλιτεχνικό κέντρο. Ανέδειξε μεγάλους δημιουργούς, δέχτηκε αγιογράφους από άλλες περιοχές κι επηρέασε κι επηρεάζει βαθιά με τη ζωγραφική του όλη τη Χριστιανική Ορθοδοξία. Εκτός από τη μνημειακή ζωγραφική, πολύτιμοι θησαυροί του Όρους είναι οι αναρίθμητες φορητές εικόνες. Πολλές είναι εξαιρετικά παλιές, θαυματουργές, σπάνιας τέχνης. Μερικές θεωρούνται αχειροποίητες. Συναρπαστικές αγιορείτικες παραδόσεις μιλούν για την πρώτη εμφάνιση τους στο Όρος. Είναι η περίφημη εικόνα της Θεοτόκου "Αξιον Εστί" στο Πρωτάτο, ή Πορταΐτισσα στη μονή Ιβήρων, η Οδηγήτρια στο Χελανδάρι, η Κουκουζέλισσα στη Λαύρα κ.ά. θησαυρός ανεκτίμητος είναι οι μικρογραφίες των χειρογράφων του Όρους με απαράμιλλες εικόνες αγίων, εκπληκτικά επίτιτλα, αρχικά γράμματα κ.ά. παραστάσεις Υπάρχουν ακόμη ψηφιδωτές εικόνες, ανάγλυφα και γλυπτά. Μοναδικά είναι πολλά δημιουργήματα μικροτεχνίας, σκαλισμένα σε πολύτιμους λίθους, ελεφαντόδοντο, ξύλο, χρυσό κ.ά. Αξίζει επίσης να αναφέρουμε τους καλλιτεχνικούς σταυρούς, τα μοναδικά καλύμματα των Ευαγγελίων, τα χρυσά και αργυρά δισκοπότηρα κ.ά. ιερά σκεύη, τους χρυσοΰφαντους και χρυσοκέντητους επιταφίους, τα πολύτιμα άμφια κ.ά.

Το Αγιον Όρος διοικείται, σύμφωνα με τα παλαιά Τυπικά και ειδικό Καταστατικό Χάρτη, ως αυτόνομη περιοχή του Ελληνικού Κράτους (Πνευματικά υπάγεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο). Την εκτελεστική εξουσία ασκεί τετραμελής Ιερά Επιστασία, ενώ τη νομοθετική η εικοσαμελής Ιερά Σύναξις, στην οποία αντιπροσωπεύονται όλες οι μονές. Πρόεδρος της Ιεράς Επιστασίας είναι ο αντιπρόσωπος της πρώτης στην τάξη μονής, που ονομάζεται Πρώτος ή Πρωτεπιστάτης.

Όλοι εκλέγονται με άψογες δημοκρατικές διαδικασίες από τους μοναχούς. Ο πολιτικός διοικητής του Αγίου Όρους ορίζεται από το Ελληνικό Κράτος και υπάγεται στο Υπουργείο Εξωτερικών. Διοικητική έδρα του Όρους είναι οι Καρυές. Επίνειο των Καρυών είναι η Δάφνη.

Οι Καρυές είναι μια ιδιαίτερη, μικρή γραφική περιοχή που βρίσκεται σε υψόμετρο 370 μέτρων. Είναι μάλιστα η πρωτεύουσα της μοναστικής κοινότητας του Αγίου Όρους, έδρα του Πρώτου, της Ιερής Επιστασίας και της Ιεράς Συνέλευσης. Στις Καρυές υπάρχουν επίσης: αστυνομικό τμήμα, αγροτικό νοσοκομείο, ταχυδρομείο, η κεντρικά διεύθυνση του ΟΤΕ κα. Στη μέση της Χερσονήσου και με υπέροχη θέα στις ανατολικές ακτές του Αιγαίου, οι Καρυές αποτελούν ένα κοινόβιο (κονάκι) με εργαστήρια, καταστήματα, ξενώνες και εστιατόρια.

Τα εντυπωσιακότερα κτίρια στις Καρυές είναι αυτά που στεγάζουν τα γραφεία της Ιεράς Κοινότητας και του Πρωτάτου. Το Πρωτάτο (10ος αιώνας) είναι ο παλαιότερος ναός του Αγίου Όρους, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για μία τρίκλιτη βασιλική με δύο νάρθηκες. Το εικονοστάσι της εκκλησίας είναι μαρμάρινο. Στο ιερό βρίσκεται η θαυματουργή εικόνα της Παρθένου «Αξιον Εστί», της Θεοτόκου του Αγίου Όρους.

Οι εσωτερικοί τοίχοι της εκκλησίας είναι διακοσμημένοι με αγιογραφίες του Μανουήλ Πανσέληνου (τέλη του 13ου - αρχές του 14ου αιώνα). Οι αγιογραφίες του αποτελούν αριστουργήματα της φημισμένης Μακεδονικής Σχολής. Η Θεοτόκος, απεικονίσεις εκκλησιαστικών προφητών και αγίων, σκηνές από το Ευαγγέλιο, αποτελούν σπουδαία δείγματα των θησαυρών του Πρωτάτου και μερικά από τα ωραιότερα αριστουργήματα της βυζαντινής αγιογραφίας.

Στη βιβλιοθήκη βρίσκονται 117 Κώδικες και πολύτιμα τυπωμένα βιβλία. Εκεί φυλάσσεται επίσης το πρώτο Τυπικό (θρησκευτικό χειρόγραφο) του Αγίου Όρους, γραμμένο πάνω σε κατσικίσιο δέρμα και σφραγισμένο από τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή.

Το 1821, στο Πρωτάτο, ο ηγέτης του Μακεδονικού Αγώνα Εμμανουήλ Παππάς κήρυξε επίσημα την Επανάσταση.

Στο Άγιον Όρος ισχύει το άβατο, δηλ. απαγορεύεται η επίσκεψη γυναικών.

Όλα τα μοναστήρια είναι κοινόβια. Η ζωή των μοναχών είναι αυστηρή, ασκητική, με συνεχείς προσευχές, ιερές ακολουθίες, αγρυπνίες, νηστείες, πνευματικές και χειρονακτικές εργασίες. Το κομποσχοίνι είναι ο αχώριστος σύντροφος τους, μέσο για τη συγκέντρωση της σκέψης τους στο "αδιαλείπτως προσεύχεσθαι" και την ανάταση στους ουρανούς. Κάθε κόμπος του είναι σχηματισμένος με εννιά σταυρούς, σύμβολα των εννέα ταγμάτων των Αγγέλων.

Οι μοναχοί ακολουθούν το παλαιό Ιουλιανό ημερολόγιο και τη βυζαντινή ώρα (Ο κατά τη δύση του Ήλιου, εκτός από τους Ιβηρίτες, που έχουν ως βάση την ανατολή). Με τη δύση του Ήλιου κλείνουν όλες οι μονές, για να ξανανοίξουν με την ανατολή. Πολύ πριν από αυτή ο καμπανάρης της κάθε μονής χτυπάει ρυθμικά το χεροσήμαντρο και καλεί τους αδελφούς του στον όρθρο. Πόσο βαθιά νιώθει την πίστη στο θεό όποιος ξυπνάει μ' αυτόν τον ήχο του σήμαντρου κι ακούει μετά τη θεία μελωδία των ψαλμών, καθώς προσθέτει το δικό του κερί στο λιγοστό φως των άλλων, που φωτίζουν αμυδρά τα φωτοστέφανο του Χριστού και της Παναγίας στο τέμπλο και τα χλωμά ασκητικά πρόσωπα των μοναχών στο ψαλτήρι, και εισπνέει στο ναό το μοσχολίβανο!

Όλες οι ιερές ακολουθίες στις μονές, από τον Όρθρο ως το Φως ιλαρόν... του Εσπερινού, γίνονται με κατάνυξη, που μόνον όποιος τις βιώσει τη νιώθει, και ανατείνουν την ψυχή των πιστών στα Ουράνια. Εδώ νιώθεις συχνά να πετάς στον κόσμο των Αγγέλων.

Μέγα γεγονός για κάθε μονή είναι το πανηγύρι. Όλες οι μονές πανηγυρίζουν την ημέρα, κατά την οποία γιορτάζεται η μνήμη του αγίου, στο όνομα του οποίου τιμούνται. Κορύφωση των εκδηλώσεων αυτών είναι το μεγάλο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, η γιορτή της Παναγίας (15/28 Αυγούστου με το παλαιό ημερολόγιο). Τις ημέρες αυτές οι μονές πεντακάθαρες, εντυπωσιακά διακοσμημένες καλούν με τις μεγάλες καμπάνες και τους γλυκούς ήχους των σήμαντρων τους αδελφούς από τις άλλες μονές ή τους έξω από το Όρος πιστούς, για να συνεορτάσουν. Σε όλους τους πανηγυριώτες, μετά την πνευματική τροφή των κατανυκτικών ιερών ακολουθιών, προσφέρεται στην τράπεζα πλούσιο γεύμα με φρέσκο ψωμί, εκλεκτά ψάρια και το καλύτερο κρασί, που φυλάγεται για την ημέρα αυτή στην αποθήκη του μοναστηριού.

Στον Αμπελώνα του Αγίου Όρους καλλιεργείται μία μεγάλη ποικιλία σταφυλιών: Ροδίτης, Αθήρι, Ασύρτικο, Λημνιό, Ξινόμαυρο, Cabernet Sauvignon και Grenache rouge. Σ' αυτή την ευλογημένη λωρίδα γης, με το ήπιο κλίμα, την επαρκέστατη ηλιοφάνεια, τη βουνίσια δροσιά και την πελαγίσια υγρασία, παράγονται οι Αγιορείτικοι Τοπικοί Οίνοι. Ευχάριστοι λευκοί, με χαρακτήρα φρεσκάδας αλλά και παλαίωσης. Φρουτώδεις ροζέ. Ερυθροί νεαροί, φρέσκοι, όσο και πλούσιοι με επιδεκτικότητα στην παλαίωση.

Το Αγιον Όρος, για να το γνωρίσετε, χρειάζεται να το επισκεφτείτε πολλές φορές. Να περπατήσετε στα μονοπάτια του. Ν' ακούσετε τα σήμαντρα, τις ψαλμωδίες, τις μυστικές φωνές αιώνων να πάτε στις μεγάλες μονές, αλλά και στις σκήτες, τα ερημητήρια, στις καλύβες. Να παρακολουθήσετε όρθρους κι εσπερινούς και να φάτε στις τράπεζες του. Ν' ατενίσετε από την κορυφή και τους εξώστες του το άπειρο του ουρανού και του πελάγους. Να συζητήσετε με αιωνόβιους, σοφούς, αγίους γέροντες και νέους μορφωμένους μοναχούς, που απαρνήθηκαν τα εγκόσμια. Να μπείτε στις βιβλιοθήκες και τα σκευοφυλάκια και να γνωρίσετε τους θησαυρούς τους. Ν' απολαύσετε τη φύση, την ανατολή και τη δύση του Ήλιου με το "Φως ιλαρόν...". Ν' ανοίξετε την καρδιά μπροστά στις εικόνες της θεομήτορος. Να βιώσετε σ' αυτή την αιώνια ζωντανή κιβωτό την Ορθοδοξία...

Σήμερα στο Αγιον Όρος υπάρχουν 20 μεγάλες μονές και 12 σκήτες.

http://www.parapolitikaargolida.gr